Ik zit in de metro en denk aan mijn vader. Hij is dood. Eigenlijk is hij al dood sinds zijn ontslag uit het ziekenhuis van Weert op 10 juli 2019. Toch heeft hij vervolgens nog tot 14 juli geleefd. In zijn eigen huis. Doodgaan is moeilijk én gemakkelijk: eerst bereid je je eindeloos voor – een voorbereiding die met angst én een opgeschroefde opgewektheid is gevuld – en dan ga je helemaal alleen dood. Na zijn dood duurde het even voordat zijn familie zeker wist dat hij er niet meer was. We hadden nog nooit iemand dood zien gaan, hoe herken je een gestorven persoon? Zo iemand doet heel weinig.
Tegenover me zit een vrouw in een witte jurk. Het is vandaag 35 graden. De jurk biedt aan de bovenkant inkijk. Ik kijk, en de vrouw draait haar bovenlichaam zo dat ik meer kan zien. We spreken niet. Ze controleert af en toe of ik haar wel bekijk, haalt haar hand door het haar, verschuift een been, – het is een filmscène, straks doen we de deur open van een appartement, struikelen naar binnen, trekken de kleren van elkaars lijf. De vrouw is onderdanig en dominant. Angst en tot barsheid omgevormde gerichtheid op de ander wisselen elkaar af . Ze draagt een enkelband vol bedeltjes, wat niet kan en toch klopt.
Jan Kostwinder had altijd uitgesproken ideeën over poëzie. Het woord poëzie kon hij uitspreken als geen ander, fonetisch werd het zoiets als: po-wèj-sie, dit alles met een Amsterdams accent gebracht. Over die ideeën kon hij eindeloos lang vertellen. Hij begon met een exposé over hoe het niet moest, polemiek was zijn tweede natuur, om daarna over te schakelen op hoe het wel moest. Bewondering was voor hem een vorm van polemiek.
Net als sommige schilders maakte hij verschillende periodes door. Eind jaren tachtig was dat die van de ‘helderheid’. Poëzie moest ‘helder’ zijn, ook voor de gewone man te begrijpen. De dichter moest schrijven wat hij bedoelde, niet wat hij voor poëtisch hield. In zijn debuut Binnensmonds staan de meeste gedichten uit die periode. Sinds ik het boek voor het eerst las, ben ik vooral onder de indruk van:
Tocht
Ik luisterde met mijn handen
aan de spijlen van de box:
u taalde al naar mij.
De metrogangen vullen zich met duisternis
en kraaien. Als een impuls stroom ik door
de zenuwbanen van de stad, ik ben op zoek
naar haar namen, want iemand, niemand
is begraven en ongedoofd aanwezig
in mijn hoofd.
Ik kijk en tuur en gluur in alle gaten
zonder licht, ik ben in alle staten,
steden al geweest en stamel
als een kind dat blind van angst is
en weet dat het niet zal worden geloofd:
mijn vader is dood, mijn vader is dood.
Ik zie nu hoe Kostwinder probeert het geheel dichterlijk te maken, hoe die cursieve zinnen in strofe 1 (niet) werken, hoe hij binnen-rijmt en allitereert. Toch ben ik 31 jaar na het verschijnen van de bundel net zo overtuigd als toen.
De slotzin van het gedicht, met de dubbele uitroep, heeft een aparte ontstaansgeschiedenis. Schrijver René Huigen vroeg aan Kostwinder, na lezing van diens vroege werk, wat hij er nu eigenlijk mee wilde. Jan heeft toen iets gezegd als: Ik wil vertellen dat mijn vader heel vroeg in mijn leven is gestorven. Waarop Huigen antwoordde: ‘Schrijf dát dan op.’ En zo geschiedde. Later zou Huigen in het blad Tzara een ultrakorte recensie over Binnensmonds schrijven: ‘Slecht proza.’ Jan heeft hem zijn hele verdere leven, dat tot 2001 duurde, niet vergeven.
We stappen uit, de vrouw en ik. Bijna naast elkaar lopen we naar de trap. Ze ruikt lekker: bloemen en een beetje zweet. Ik zie haar lichaam en ben me, ondertussen, volledig bewust van het mijne. We leven. Ik leef. Ik wel. We zetten tegelijk een voet op de eerste tree van de trap. We kijken allebei of de ander wel in de buurt blijft.
Weblog van Chrétien Breukers 